Þanlýurfa Göbeklitepe Hakkýnda Her Þey

Son günlerde Netflix'te yayýnlanan Atiye dizisiyle gündeme gelen Göbeklitepe buluntularý bizler kadar tüm dünyanýn da ilgisini çeken bir yapý kompleksi. Özellikle de Netflix orijinal yapýmý olan Atiye dizisi nerede çekildi, diye merak edenler çoktan araþtýrmaya baþladý. Hadi gelin bu yapý kompleksini daha derinlemesine hep birlikte inceleyelim.

Göbeklitepe Nerede?

Türkiye'nin doðusunda, Þanlýurfa'da, insanlýk henüz Taþ Devri'ni yaþarken inþa edilmiþ muhteþem bir tapýnak kompleksi bilim insanlarý tarafýndan gün yüzüne çýkardý. Burasý neresi mi? Kültürel evrimimizin en büyük dönüm noktasý, Göbeklitepe. Bilim insanlarýnýn Göbeklitepe'de yaptýklarý karbon testleri sonucunda bölgedeki yapýlarýn yaklaþýk 12.000 yýl önce inþa edildiði, yani Stonehenge'den 9000 yýl daha eski olduðu tespit edildi. Tüm ezberleri bozarak anlatan bu keþif Mýsýr piramitlerinden binlerce yýl önce yapýlmýþ, tarihi Mezopotamya ve Maya'lardan bile daha eski.
Göbeklitepe gün yüzüne çýkmadan önceki araþtýrmalar ve tarihi tezler; 10.000 yýl önce ortaya çýkan tarýmýn Neolitik Devri tetiklediðini ve insanoðlunun avcý - toplayýcý yaþam biçiminden yerleþik hayata geçtiðini ileri sürüyordu. Fakat Göbeklitepe kazýlarý ve gün yüzüne çýkan yapýlar kompleksi tüm bu varsayýmlarý kökten deðiþtirdi. Göbeklitepe kazýsý, bu zamana kadar gelen tüm tarih sýralamasýný deðiþtirerek dini, tarýmdan da önceye yerleþtirecekmiþ gibi görünüyor.
Göbeklitepe gizemini çözmek için bilim insanlarý, zamanda 12.000 yýl önceye yani buz devrinin sona erdiði, insanoðlunun çömlek, yazý ve tekerlekle henüz tanýþmadýðý dönemlere kadar indi. Ýnsanlar o dönemlerde avlanýp yiyecek toplayarak hayatlarýný idame ediyordu. Ancak 12.000 yýl önce ne olduysa bu durum Göbeklitepe için geçerli deðildi.
Kendi yiyeceðini üretmek için tarlalarý ekip biçmeyi öðrenen insanlarýn tarihinde süre gelen bir teori vardý. Bu teoriye göre; tarým o dönem insanlarýnýn yerleþik hayata geçmesine, dini öðretiler geliþtirmesine ve tapýnaklar inþa etmesine imkan tanýyordu. Bu imkanlarla yerleþik düzene geçen insanoðlu önce küçük yerleþimleri, küçük yerleþimlerden þehirleri ve güçlü medeniyetleri kurdu. Bu düzeye gelen insanoðlu artýk her öðün için avlanmak ya da yiyecek toplamak zorunda deðillerdi. Bu da onlara düþünmek, bir þeyleri icat etmek ve Taþ Devri'ni çok gerilerde býrakacak ölçüde geliþmek için günlük hayatlarýnda kullanabilecekleri ekstra zaman saðladý. Ancak hep savunulan bu teori, Göbeklitepe'nin keþfi ve ortaya koyduklarýyla birlikte tamamen deðiþti.
Çok eski bir coðrafya olan Türkiye'nin, güney doðusu verimli topraklarýyla o dönemlerde de cazibe merkeziydi. 5000 yýl önce insanoðlunun yerleþik hayata geçtiði bu topraklarda dünyanýn ilk medeniyetleri de kuruldu. Bu medeniyetlerin yerleþik hayata geçtiðinin keþfinin yapýldýðý yer de Göbeklitepe oldu.

Göbeklitepe Ne Zaman Bulundu?

Göbeklitepe, alanýnda uzman bir arkeolog olan Prof. Dr. Klaus Schmidt tarafýndan ilk kez 1995 yýlýnda keþfedildi. Keþfedildiði o günden bu yana da burada halen kazý çalýþmalarýna devam ediyor. Profesörün burada keþfettiði þey, üzerine deðiþik desenler oyulmuþ bir dizi devasa büyüklükte taþ sütundu. Keþfedilen bu alan kompleksin yalnýzca çok küçük bir alanýydý. Burada titizlikle çalýþan ekip devasa boyutlarda 4 taþ çemberi gün yüzüne çýkardý. Her bir çember 'T' þeklinde büyük sütunlarla ayrýlmýþ yüksek taþ duvarlardan oluþuyordu ve tam ortalarýnda 5,5 metre yükseklikte iki dikili taþ bulunuyordu. Bu keþfe kadar bilim insanlarý daha önce hiç böyle bir þey görmemiþlerdi ve buranýn hangi amaçla inþa edildiðini bulmak için de kollarý sývadý.
Araþtýrmalara baþlayan bilim insanlarý burada insanlarýn yaþamadýklarýný keþfettiler ve buranýn yapýlýþ amacýnýn belki de taþ sütunlarýn üzerine oyulmuþ figürlerde olduðunu düþünmeye baþladýlar. Hayvan figürleri bulunan sütunlardaki bu rölyeflerin, sütunlarý koruma amacýyla oyulduklarýný yani dikili taþlarýn muhafýzlarý olabileceklerinin üzerinde durmaya baþladýlar. Sütunlarýn üzerlerinde bulunan bu iþaretler, onlarýn sýradan birer dikili taþtan ibaret olmadýklarýný bilim insanlarýna göstermiþ oldular.
Kazý baþkaný Prof. Dr. Klaus Schmidt, bu sütunlarýn her birinin aslýnda sembolik birer insan olduðunu düþünüyor. Bu düþüncesini de þu þekilde savunuyor. 'T' þeklinin üst kýsmýnda profilden gösterilmiþ bir baþ olduðunu, aþaðý doðru inildikçe gövdeden uzanan bir kol ve kolla baðlantýlý nakþedilmiþ elleri görebiliyorsunuz. Ellerin hemen altýnda da kemeri, kemer tokasý ve tilki postundan yapýlmýþ peþtamal görülmekte. Ama sütunlarýn kafa kýsmýnda yüze ait herhangi bir motif iþlenmemiþ. Tüm bunlara dayanarak da bu sütunlarýn sembolik insan olduðunu söylüyor ve arkasýndan da kimi ya da neyi temsil ettiðini araþtýrmaya baþlýyor. Belki de insanlýk tarihinde resmedilmiþ ilk tanrýlardýr diyerek de diðer tezini ortaya atýyor. Bu tez de buranýn bir tür tapýnak olduðunu ortaya koyuyor. Hatta 11.500 yýldýr burada duran bu tapýnaðýn dünyanýn en eski tapýnaðý olduðuna iþaret ediyor.
Stonehenge'den daha karmaþýk bir yapý olan Göbeklitepe, ondan 6.000 yýl daha eski, Mýsýr piramitlerinden ise 7000 yýl eski. Sadece bu kadarla da kalmayan Göbeklitepe'de gömülü baþka yapýlar da var ve bu yapýlardan bazýlarýnýn geçmiþi çok daha eskilere dayanýyor olabilir.

Ýnsanoðlu henüz kilden çömlek yapmayý bile bilmiyorken böylesi bir yapýyý inþa eden Taþ Devri insanlarý kimler?

Göbeklitepe'deki dünyanýn þu ana kadar bilinen en eski tapýnaklarýný tasarlayarak kimlerin inþa ettiði kesin olarak tespit edilmedi. Kimi arkeolog bilim insanlarý avcý toplayýcý olan bu topluluðun þamanik bir düzende organize olduklarýný ileri sürerken diðer grup da þaman liderlerin daha çok Antik Mýsýr'dan bildiðimiz özel bir rahip sýnýfýna dönüþmüþ olduðu tezini savunmakta. Bu görüþ de bugüne kadar bilinen bilimsel verilerden çok daha önce toplumsallaþmanýn gerçekleþtiðini, insanlarýn hiyerarþik düzende belirli sýnýflara göre organize olduðunu açýða çýkarmakta.
Kazýyý yöneten profesör ise, Göbeklitepe'nin ölü gömme yeri olduðu yönünde görüþünü belirtmekte. Her ne kadar þimdiye kadar ölülere ait kemikler bulunmasa da zeminin altýnda ya da henüz kazýlmamýþ duvarlarýn arasýnda kalýntýlar olma ihtimalinden söz etmekte. Bu görüþ Göbeklitepe'de yapýlan tüm ayinlerin ölü gömme töreni olduðunu ve bu törenler sebebiyle büyük bir grubun bir araya geldiðini savunmakta.

O zaman, inanma ihtiyacý tapýnak inþa etmek için insanlarý bir araya getirmiþ ve tarýmýn icadýna neden olmuþ olabilir mi?

Kazý çalýþmalarýnda çýkan hayvan kemiklerini inceleyen bilim insanlarý, bu kemiklere dayanarak burayý inþa eden insanlarýn avcý ve toplayýcý olduklarýna iþaret ediyor. Yani tarým öncesi bir toplumla karþý karþýya olduklarýný söylüyorlar. Bu keþifle þimdiye dek kabul gören teoriye göre; insanlýðýn Göbeklitepe'deki gibi bir yapý inþa edebilmesi için önce yerleþik tarým toplumuna geçmiþ olmasý gerektiðini söylüyor. Týpký Mýsýrlýlarýn binlerce yýl sonra yaptýklarý gibi.
Çünkü tarým hayatýna geçiþ insanlara zamandan tasarruf saðlýyor, insanlar artýk her gün yiyecek aramak zorunda kalmýyorlar. Yerleþik hayata geçmiþ oluyorlar ve artýk dini tapýnaklar inþa edecek zamana ve kaynaklara da sahip oluyorlar. Bu tabi yalnýzca bir teori.
Ancak Göbeklitepe'de bulunan hayvan kemikleri bambaþka bir hikaye anlatýyor bilim insanlarýna. Bu hikaye de, tapýnaðý inþa edenlerin çiftçiler deðil hala avcýlýk ve toplayýcýlýkla geçinen insanlar olduðu. Geleneksel bir yaklaþýmla bu durum mevsimlere ve yiyecek imkanlarýna göre yer deðiþtiren yarý göçebe küçük insan topluluklarýna iþaret ediyor. Ama Türkiye'nin güney doðusundaki bereketli topraklarýnda avcý ve toplayýcýlarýn yerleþik hayata geçmeleri Göbeklitepe'nin yapýmýndan en az bin yýl önceye rastlýyor ve bu durumun tarýmla hiç ilgisi yok. Göbeklitepe su kaynaklarýna da pek de yakýn deðil. Yani insanlar yiyecek ve içeceklerini oraya taþýmak zorunda. Bu da onlarýn buradaki tapýnakta uzun süre kalmadýklarýný ortaya koyuyor.
Kültürel devrimi tetikleyen þey hayvanlardan daha üstün olduðumuzu telkin eden din unsuruydu. Onlar da ayný çatý altýnda toplanmak üzere tapýnak inþa ettiler ve bu çaba tarým hayatýna uzanan yepyeni bir süreci baþlattý. Göbeklitepe bizlere medeniyetlerin oluþmasýna zemin hazýrlayan þeyin ibadet olduðunu gösteriyor. Tarým hayatýna geçiþte dinlerin ve tapýnaklarýn doðuþunu açýklayan tarihsel sürecin baþlangýcýný oluþturan Göbeklitepe tarýma dayalý yerleþik düzenden 5.000 yýl öncesine dayanýyor ve Göbeklitepe'deki diðer bulgular da hala gün güzüne çýkarýlmayý bekliyor.

Þanlýurfa - Göbeklitepe'de Nerede Kalýnýr?

Göbeklitepe ziyaretinizde Þanlýurfa'da misafirlerini kusursuz bir hizmet ayrýcalýðýyla aðýrlayan Neredekal.com'un listelediði tesislerden birini tercih edebilirsiniz. Ayrýca otel yetkilileri araç kiralama konusunda da misafirlerine yardýmcý olduðunu hemen hatýrlatalým. Aþaðýda bulunan alandan Göbeklitepe ziyaretinizde otele giriþ ve çýkýþ günlerinizi belirterek tarihli sorgulama yapabilirsiniz.