Mudanya Zeytinbağı Fatih Cami

Mudanya Zeytinbağı Fatih Cami, Bursa’nın Mudanya ilçesine bağlı Tirilye’de bulunanı haç formunda inşa edilmiş tarihi bir kilisedir. 610 – 850 yılları arasından günümüze kalan Bizans mimarisinin özelliklerini taşıyan pek az yapıdan biri olmasıyla önem taşımaktadır. Yapı, Selanik’teki St. Sophia ve Demre’deki St. Nichola kiliseleri dışında o dönemlerden kalma önemli yapılardan olup günümüzde Fatih Cami olarak bilinmektedir. Tarihi kilise camiye çevrilmeden önceki eski adı Hagios Stephanos – Hinolakkos kilisesidir. Tirilye’nin Türklerin eline geçmesiyle birlikte tarihi kiliseye minare ve mihrap eklenerek camiye dönüştürülmüştür. Ancak her ne kadar günümüzde cami olarak kullanılsa da kilisenin genel yapısı korunmuştur. Fatih Cami, ’Kare içinde haç’ tipi kiliselerin en eski örneklerinden biridir. Camiye çevrilmesiyle birlikte duvarı sıvayla kapatılmıştır. Sıvaların altında o dönemlere ait önemli mozaikler bulunmaktadır. Kubbesini taşıyan dört mermer kolonun Kyzycus‘daki eski kazı alanlarından taşınarak getirildiği düşünülmektedir. Batı cephesinde bulunan saçak altında kitabede 1560 tarihinde, Kanuni döneminde camiye çevrildiği belirtilmektedir. Yapının cami olarak kullanılmasıyla, özgün özellikleri hayli korunmuş ve fiziksel açıdan oldukça iyi durumda günümüze ulaşması mümkün olmuştur. Osmanlı dönemindeki işlev değişikliği sırasında planda bazı değişiklikler yapılmış; güney batıya bir şadırvan ve narthexin güney duvarı ile naos batı duvarının kesiştiği yere minare, iç mekanda ise mihrap, minber ve haçın batı koluna galeri katı biçiminde bir kadınlar mahfili eklenmiştir. Bir diğer kaynakta da Fatih Cami için eski adının Aya Tadori olduğu ve kapısında 1560 yılının yazılı belirtmektedir. Daha sonraları Fatih Cami olarak kullanılmaya başlanmıştır. Yapının girişinde Bizans sütun başlıkları vardır. Binanın 19 metre yükseklikte bir kubbesi vardır. Camiye 4 adet başlıkları madenden yapılmış motiflerle süslü sütunların taşıdığı ahşap beşik bir çatı ile kapalı bir revaktan girilir. Kilise olarak yapılan binada, mevcut mihrabın üzeri yarım kubbe ile örtülüdür. Çift kademeli kasnağa oturan konik kubbe ise yapının hakim elemandır.