Dünyaya Karşı Algınızı Değiştirecek 12 Harita

Harita incelemeye bayılan seyahatseverler için enteresan sayılabilecek bir liste hazırladık. Bu listeyi hazırlarken aklımızdan geçen ilk düşünce şu oldu; bazı şeyler okulda öğrenilmiyor. Çünkü bazen öyle ilginç bilgilerle karşılaşıyoruz ki, yetişkin insan bile afallayıp kalıyor. Sizler için kronolojik olarak hazırladığımız bu haritalar da, dünyaya karşı bakış açınızı tamamen değiştirecek. Nitekim haritaların amacı, baktığımızda dünyayı daha iyi algılamamızı sağlamak. Size tek tavsiyemiz; lütfen haritalarda Türkiye’yi bulmaya çalışmayın, zira çoğunda farklı yerlerde ve farklı şekillerde bulunuyor. :) 1 – Anaksimander Dünya Haritası, M.Ö. 6. Yüzyıl

M.Ö. 6. yüzyılda yaşayan Anaksimander, birçok kişi tarafından astronominin kurucusu olarak kabul edilen Yunan bir doğa filozofu. Çizmiş olduğu bu harita ise, bilinen ilk dünya haritası olarak geçiyor. Anaksimander’ın dünyası bizimkinden oldukça farklı. Görüldüğü üzere yalnızca Akdeniz ve üç ana kara yer alıyor harita üzerinde; Avrupa, Asya ve günümüz Kuzey Afrika’sını temsil eden Libya. Anaksimander’ın bu haritası, gelecekte birçok haritacıya ticaret, keşif ve birleşmeyi teşvik ettiğinden oldukça önemli bir yere sahip aslında. 2 – Eratosthenes'in Bilinen Dünya Haritası, M.Ö. 194

"Coğrafya Babası" olarak nitelendirilen bir başka Yunan filozof Eratosthenes’in bilinen dünya haritası, Anaximander’in haritasının biraz daha gelişmiş hali. Harita üzerinde enlem ve boylam çizgileri ile kutup ve ekvator varlığının yer alması gerektiğini savunan Eratosthenes, dört yüz şehirlik bir harita hazırladı. Özellikle Asya, daha gerçekçi olarak geniş bir şekilde yer bulmuş. 3 – Batlamyus’un (Ptolemy) Dünya Haritası, M.S. 150

Yine bir Yunan filozof, matematikçi, gökbilimci, coğrafyacı ve astrolog olan Batlamyus’un dünya haritası, enlem ve boylamları net bir şekilde gösteriyor olmasının yanı sıra, öncekilere göre daha ayrıntılı bir şekilde çizilmiş. Yaklaşık 1500 yıl boyunca geçerliliğini koruyan Batlamyus’un haritası, Çin’den Atlantik Okyanusu’na kadar geniş bir coğrafyayı gözler önüne sermiş. Avrupa’nın büyük bir kısmı ise Afrika kıtasında gösterilmiş. Batlamyus, daha sonra dünyanın sadece küçük bir bölümünü tanıdığını açıklamış. 4 – Fra Mauro Dünya Haritası, 1450

İtalyan bir keşiş ve kartograf (harita bilimci) olan Fra Mauro’nun çizdiği dünya haritası, o zamana kadar çizilmiş en detaylı ve en doğru harita olarak nitelendiriliyor. Ortaçağ haritacılığının en büyük anıtı olarak kabul edilen Fra Mauro Dünya Haritası’nda Hindistan, Afrika, Çin ve Japonya ayrıntılı olarak çizilmiş. Haritanın en büyük özelliği ise, ters bile çevirseniz, öncekilere kıyasla yine doğru olarak kabul ediliyor olması. 5 – Mercator’un Dünya Haritası, 1569

Matematikçi ve kartograf Gerardus Mercator, Grönland’ın Google Haritalar’da neden Afrika’ya benzetildiğinin nedenidir. Hem bir dahilik örneği sayılan hem de çok sayıda tartışmaya neden olan bir harita çizen Mercator, kendi harita projeksiyonunu da geliştirmiş. Bu projeksiyon modeli, günümüzde de hala kullanılıyor. Ancak, bu biraz da politik nedenlere dayanıyor. Çünkü Mercator, haritalarında İngiltere’yi hep Dünya’nın tam merkezine koymuş. İngiltere’nin sömürge politikalarını ve yaratmak istediği algının görsel coğrafi zeminini gözler önüne seren Mercator haritaları, İngiltere ve diğer sömürgeci ülkeler tarafından hiç vazgeçilmemiş ve az gelişmiş diğer ülkelere de hep bu haritadan dağıtmışlar. 6 – Maior Atlası, 1634

Amsterdam’da oluşturulan Maior Atlası, Joan Blaeu’nun dünya atlasının son hali olarak biliniyordu. Yaklaşık 3000 sayfada 594 harita içeren Maior Atlası, 17. yüzyılda yayınlanan dünyanın en büyük ve en pahalı kitabı olma özelliği taşıyordu aynı zamanda. 7 – Broad Caddesi Kolera Haritası, 1854

Kolera 1854'te Londra'da patlak verdiğinde Doktor John Snow, bunun "kötü hava"dan kaynaklandığını ileri süren halkın görüşünün doğru olmadığını savunuyordu. Bu nedenle de Londra’nın bir haritasını aldı ve bilinen kolera vakalarını temsil eden noktaları çizmeye başladı. Bu yöntemi sayesinde, koleranın kötü hava nedeniyle değil, sokaktaki pompalardan gelen kirli su nedeniyle olduğunu kanıtlamış oldu. Bu çok önemsiz bir harita gibi görünebilir, ancak milyonlarca insanın hayatı, Snow’un bu haritası sayesinde kurtulmuştur. Broad Caddesi Kolera Haritası, tarihte önemli bir sağlık olayının kurtarıcısı oldu anlayacağınız. 8 – Londra'da Halkın Yaşamı, 1889

Biraz anlamsız gibi görünse de, bu harita Londra’da yoksul insanların nerelerde yaşadığını gösteriyor aslında. Londra’da yoksulluğun aşırı derecede abartıldığına inanan İngiliz bir iş adamı olan Charles Booth tarafından oluşturulan bu harita, bambaşka bir durumu gözler önüne sermiş oldu. Charles Booth bu haritayı meydana getirirken, yoksulluğun aslında abartıldığı kadar olmadığını kanıtlamak niyetindeydi. Ancak harita, Londralıların üçte birinin yoksulluk içinde yaşadığını gösteriyordu. Charles Booth’un haritası belki istediği şeyi ispatlayamadı ama eşitsizlik ve toplumsal refahın ne denli önemli sorunlar olduğunu ispatlamış oldu. 9 – OS (Ordnance Survey) Haritaları, 1791-Günümüz

Günümüzde de hala kullanıldığı için OS Haritalarına 9. sırada yer vermeyi uygun gördük. Oldukça kullanışlı olan bu haritalar o kadar detaylı ki, oluşturulduğu günden bugüne kadar, özellikle trekking tutkunlarının göz bebeği olmuşlar. Tabi OS Haritalarını önemli kılan şey bu değil. Son 200 yılda haritacılık ve keşfin ilerlemesinden bu haritalar sorumlu. Oluşturulmasında kullanılan trigonometri, geometri ve üçgenleştirme süreçleri gerçekten de muazzam. Bu nedenle OS Haritaları, dünya tarihinin en iyi ve en önemli haritaları olarak kabul ediliyor. 10 – Peters Dünya Haritası, 1973

1973’te film yönetmeni Dr. Arno Peters tarafından oluşturulan ve Almanya’daki Basın Konferansı’nda tanıtılan bu harita, çok sayıda tartışmaya neden olmuş. "Bu harita gerçeği yansıtıyorsa, bizim bildiklerimiz neyi yansıtıyor" şeklinde bir tartışmaya yol açan Peters Dünya Haritası, coğrafi alanların yüzölçümleri ve boyutları konusunda oldukça başarılı. Mesela Afrika, diğer haritaların aksine gerçek büyüklüğü ile temsil ediliyor bu haritada. Bu da özellikle Mercator haritalarının, politik nedenler doğrultusunda mı oluşturulduğunu düşünmemize yol açıyor. 11 – Google Haritalar, 2005-Günümüz

Çevrimiçi haritalama servisiyle bizleri tanıştıran Google, aslında dünyayı nasıl algıladığımızı değil, daha çok dünyayı değiştirdi desek yeridir. Mesela artık Google sayesinde evimizin dünya üzerinde nerede olduğunu biliyoruz. 2007’de tanıştığımız "Street View" uygulamasında hepimizin yaptığı ilk şey evimizi aramak oldu. :) Aslında çeşitli mobil uygulamalar sayesinde ne, nerede tam olarak bilebiliyoruz. Ancak Google Haritalar nedense tüm dünyayı etkisi altına almış durumda. Ayrıca görüldüğü üzere, Google, Mercator projeksiyonunu kullanıyor. 12 – Facebook Bağlantı Haritası, 2010

Facebook stajyeri Paul Butler tarafından oluşturulan bu harita, dünyadaki Facebook kullanıcılarının ülkelere göre dağılımını gösteriyor. Haritaya baktığımızda en yüksek kullanımın Amerika’da, en düşük kullanımın ise Afrika’da olduğunu görebiliyoruz. Ülkemizde de Facebook’un yoğun olarak kullanıldığını söyleyebiliriz. Butler, bu çalışmaya gerçekleştirirken, şehirler arasından rastgele 10 milyon çift Facebook üyesi seçmiş. Üyelerin özel bilgilerini yok ettikten sonra her üyenin şehir bilgisini ve her çift arasındaki arkadaşlıkların sayısını ortaya çıkarmış. Son olarak bu verilere her şehrin enlem ve boylam bilgisini entegre etmiş. Paul Butler bu haritayı oluşturmasındaki nedeni şu şekilde açıklıyor; "Beni ilgilendiren şey kıyıların çizgileri, nehirler ya da siyasal sınırlar değil, beni gerçek insan ilişkileri ilgilendiriyor." Ne diyelim, oldukça "sosyal" bir gezegende yaşadığımız aşikar. Bonus: Piri Reis Haritası, 1513

Takipçilerimizden gelen haklı eleştiriler sonucunda Piri Reis Haritası'na yer vermemek olmazdı gerçekten. 1513’te Osmanlı Kaptan-ı Derya’sı Piri Reis tarafından çizilen Piri Reis Haritası, günümüze kadar gelebilen en eski haritalardan biri. Avusturalya kıtası, Avrupa ve Afrika’nın batı kıyıları ile Güney Amerika’nın doğu kıyılarını da gösteren Piri Reis Haritası, içlerinde Kristof Kolomb’a ait bir haritanın yer aldığı 20 kaynağı birleştirilerek hazırlanmış. Piri Reis Haritası, 16. yüzyıl Avrupa ve Müslüman denizcilerinin coğrafya bilgilerini içeren değerli bir tarihi belge niteliği taşıyor.